* * *
Ota-onasi avtohalokatga uchrab o'lmasa, o'gay ammasining qo'lida qolmasa, o'n yashar nimjongina Rustam shuncha ko'rguliklarni, og'ir kunlarni ko'rmasdi. Axir, jikkakkina, qachon qarasa, tilidan zahar tomib turadigan Sotqin ammaga bas kelib bo'larmidi?.. Gap qaytarib ko'ring-chi!..
— Hoy, yer yutkur, tag'in shimingni ho'l qildingmi? Paqirni oyog'ingga tekkizmay ko'tarsang beling uzilib qoladimi-a?
Sotqin ammaning qarg'ishini butun Qo'rg'oncha eshitdi-yov. Rustam o'n kilo suv to'la katta paqirni shundog'am tizzalariga urib-urib zo'rg'a opkelayotgandi ariqdan. Ammasining baqir-chaqiridan qo'rqib, shosha-pisha yerga qo'ymoqchi bo'lgandi, aksiga olgandek, paqir ag'anab ketdi.
— Voy yashshamagu-ur!.. — Sotqin amma battar g'azabi oshib Rustam tomon chopib keldi-da, quloqlariga chang soldi. — Voy og'zingdan qoning kelgu-ur… Nima qip qo'yding-a, nima qand yeb qo'yding?.. Hozirgina supurgan hovlimni botqoq qilding-ku!..
— Voy-voy-voy-y!.. Voy qulog'i-im!.. — Rustam og'riqqa bardosh berolmay chinqirib yig'lardi. — Jon amma, ikkinchi qilmayman. Qo'yvori-ing!..
— Ha og'zingdan laxta qon quyilgur!.. Hali tilingam bormi seni. Hozir ko'rsatib qo'yaman. Ha-a, botqoq qilgan qo'llaringni sindirib qo'ya qolaman!..
Ammasining ketidan dikonglagancha tomorqa tomon borayotgan Rustam qo'rqib ketdi. «Yana baqaterakka boylab ursa-ya!..» Ammasi har safar o'sha o'zi yomon ko'radigan baqaterakka bog'lab to'ygunicha savalar, so'ngra qaytadan yechib ko'chaga haydab solardi. Bu gal ham xuddi o'sha kaltaklar yodiga tushib badanlari muzlab-muzlab bordi. Yuragi shuvillab ketdi. Biroq Sotqin amma negadir bu safar narigi burchakdagi taxtadan yasalgan, eshik o'rniga qop tutib qo'yilgan hojatxona tomon burildi.
— Sen yergina yutkur manavi to'p turgan go'nglarni ko'rdingmi? — dedi amma Rustamni bir chetga chiqarib tashlangan go'ng sari itarib. — Qilmishing uchun ana shuni qo'lingminan tashib tomorqaga solasan. Qani, aytganimni qilmagin-chi!..
— Y-yo'q… Jon ammajo-on, yo'q!..
Shunday qilmasa bo'larkan. Butun tanasi bilan siltanib, o'zini orqaga tashlayotgan Rustamning quloq-chakkasi aralash kutilmaganda tarsaki kelib tushdi. Ko'zidan o't chiqib ketgandek bo'ldi.
— Hali sen meni yiqitib qochmoqchimisan-a?.. Go'shtingni titib qo'ya qolaman!..
— Bo'pti-bo'pti… Endi bunday qilmayman. — Rustam yana kaltak yeb qolishdan cho'chib, bir qo'li bilan boshini yashirdi.
— Qani, engash, dedim!..
O'sha onlarda chamasi kun peshindan og'ayozgan edi. Sotqin ammaning kaltaklariga, vajohatli nigohlariga dosh berolmagan bolakay ikki kaftiga hojatxonadan chiqqan badbo'y qoldiqlarni to'ldirib kechgacha tomorqaga tashidi. Har tashiganda oyoqlari uzilib tushgudek og'ridi. Charchoqqa arang dosh berayotgan bola qo'rquv zo'r kelganidan ammasiga ko'rsatmay, yig'lab-yig'lab, qusib-qusib oldi.
* * *
Sotqin amma Rustamni behuda xo'rlamasdi. Eridan, erning uyidan tug'masligi bois ajrab, sal qursa ko'chada qolayozgan ayolni o'gay uka va kelin o'lgandan so'ng mahalla-ko'y shu hovliga kiritib qo'ygan. Hamma: «Bolaga zor, shu yetimchaning boshini silaydi, farzandsizman deb bag'ri xun bo'lmaydi», deb o'ylagan… Axir, shunday keng-mo'l hovliga kimning ham ega chiqqisi kelmaydi. Dastlabki oylarda Rustamga tuzuk-quruq qaragan Sotqin ammaning yuragiga tuyqusdan vahima tusha boshladi. Borib-borib Rustam katta bo'lgach, uyga egalik qilishidan, ammani haydab solishidan qo'rqdi. Butun o'y-xayoli «nimadir qilsam-u, shu bolaning boshiga yetsam, qo'rquv degan balodan qutulsam»ga o'xshash bo'lmag'ur niyatlarga qo'shildi…
Mana, bugun ham ancha yengil tortgandir… A'zoyi-badani go'ngga botgan, ranglari sarg'ayib ketgan Rustamni shom mahali hovliga qo'ymadi.
— He sasimay o'l, yo'qol!.. — baqirib berdi u, — Bor, zovur bo'yida yotasan bugun! Ajabmas, sen yetim o'lgurdan qutulsam…
Rustam xo'rligi kelib tomorqaga oqib o'tayotgan ariqchada qo'llarini yuvdi-da, Sotqin amma so'ri chetiga qo'ygan bir burda qotgan nonni olib ko'chaga chiqib ketdi…
U yig'idan o'zini to'xtata olmayotgan bo'lsa-da, baribir zovur suvida cho'milib chiqishni ma'qul ko'rdi. Ko'ylak-shimini loy, tuproqlarga ishqalab yoqimsiz hidlarini aritgan bo'ldi. So'ngra ularni qirg'oqdagi ko'm-ko'k maysa ustiga yoyib quritdi.
Qorni tobor tatalab, yuragi to'kilib borardi. O'zi o'ylaganidek qotgan nonga qorni to'ymadi. Bo'lmasa, nonni zovur suviga bo'ktirib-bo'ktirib yedi. Baribir, ochiqaverdi…
Kiyimlarini kiygach, o'rnidan turib qishloqdagi hovlilarga umidvor tikildi. «Bironta kattaroq qo'shni ko'rib qolib, uyiga opkirsaydi, qornimni to'yg'azib qo'ysaydi!..» deb o'yladi. Aksiga olgandek, qishloq ko'chasida bolalardan boshqasi ko'rinavermasdi. «Hamma odamlar ammamga o'xshab yomon ko'rishsa kerak-da meni! — mayda kesaklarni zovurga irg'itib-irg'itib qo'yarkan, xayolidan o'tkazdi Rustam. — Bo'lmasa, ammam qancha baqirib so'ksayam hech qaysisi chiqmadi-ku!.. Ammamni urishib qo'yishmadi-ku!..» Bola-da, shu taxlit xayollar miyasini kemirgani sayin battar cho'kib borardi. Qo'ni-qo'shnilar Sotqin ammaga tenglashib o'tirish befoydaligini, chiqib o'tirmasliklarini, orqavarotdan bo'lsayam unga achinib qo'yishlarini bilmasdi…
— Rustam, hov Rusta-am! Qorang o'chgur, qaydasan?..
Rustam qorong'ulik qa'ridan kelayotgan ammasining tovushini eshitib seskanib ketdi. «Hozir tutvolib yana uradi!» — U shartta o'rnidan turib qochib qolmoqchi bo'ldi. Lekin tomorqada u yoqdan-bu yoqqa chopqillayverib toliqqan oyoqlaridagi og'riqlar, yana… «Balki urmas, uyga opkirib ovqat berar», degan umid yo'l bermadi. Javob berish o'rniga yo'l chetida alanglab turgan Sotqin ammaga yaqinlashdi.
— Ha, daydimay o'lgur sayoq! — Sotqin amma bu gal negadir Rustamning qulog'idan tortmadi, kaltaklamadi. Shunchaki… Qo'lini bigiz qilib uy tomonni ko'rsatdi. — Qani, oldimga tush-chi!.. Naq bo'yningni uzib qo'ya qolaman hozir!..
* * *
Rustamning o'z uyida ko'rgan kunlari, igna ustida yurgan kabi qadam bosishlari, qo'rqa-pisa nafas olishlari holva edi. Uni maktabda ham o'zi tengi bolalar masxaralashar, sinfga kirib kelgani hamono har tarafdan shivir-shivirlar eshitila boshlar, bolalarning ba'zilari ko'pincha unga ichidagi gaplarini ochiqdan-ochiq aytishardi:
— Rustam, nega qachon qarasa, trinka shim kiyib yurasan-a?..
— Nimaga ko'ylagingni yoqasi kir?
— Qaranglar, shimining hamma yeriga yamoq solvolibdi, hi-hi-hi!..
Ayniqsa, bir kuni sinfdoshi Akmalning qilig'i hammasidan o'tib tushdi.
— Ko'rdingmi, dadam menga snikers opkeldi bozordan! — yaltiroq qog'ozni ochib, ichidan kattagina shokoladni chiqararkan, Rustamga ko'z-ko'z qildi u. Hech qachon bunaqangi shirinlikni qo'lida ushlab ko'rmagan Rustamning og'zidan so'laklari oqib tushayozdi. Sinfdoshiga havas bilan boqdi. Yarmini berarmikan, deb xayol qildi. Ammo Akmal ko'z ochib yumguncha shirinlikni yeb bitirdi. «Meniyam dadam bo'lsa, oldirardim shunaqasidan! — maktabdan qaytayotib burnini torta-torta o'ziga o'zi so'zlandi Rustam. — Mayli, hali katta bo'lay, ko'rasanlar!..» Bolakay o'sha kuni maktabdan ham, uydan ham sovidi. Ostona hatlab hovlisiga kirgach, ammasining yo'qligini
